Steen en staal in de Pierstraat

Als je via de E19 van Antwerpen komt en je neemt afrit 7, Kontich, dan zie je rechts het industriegebied Satenrozen. In de negentiende en nog een stuk in de tweede helft van de twintigste eeuw was dat, op enkele boeren en hoveniers na, het gebied van de steenbakkerijen. De klei werd ter plaatse ontgonnen en de diepe "geleegputten".

Vermeldingen van kleiputten en steenbakkersactiviteiten worden al vanaf 1666 in de archieven aangetroffen. Het gaat dan eerder om occasionele, kleinschalige activiteiten om een lokale behoefte te dekken (zoals het bouwen van een nieuwe boerderij of schuur).

De eerste industriële steenbakkerij verschijnt in de Pierstraat in 1830, op een perceel dat langs twee zijden rond de hoeve het "Schransken" gelegen was, maar tegen 1849 is ze alweer verdwenen.

In 1836 komen er twee nieuwe steenbakkerijen die het langer zullen volhouden.

De eerste wordt door de gebroeders Tilly, hoedenmakers (!) in Kontich, opgericht op terreinen zowat rechtover het Schranshof. Het steenbakken zal, met wisselende eigenaars, doorgaan tot 1968.

De tweede wordt opgericht door een zekere Cornelis Ramael op terreinen iets verderop in de Pierstraat gelegen. Ramael zal echter reeds in 1880 de activiteiten stopzetten.

Steenbakkerij Tilly deed het goed en veranderde enkele malen van eigenaar. Vanaf 1882 worden leden van de familie Truyts eerst mede-eigenaar en tenslotte eigenaar en spreken we verder van steenbakkerij Truyts.

Steenbakkerij Truyts, manueel kleisteken, 1882		Steenbakkerij Truyts, droogschuren, 1882

Truyts is na de overname snel beginnen investeren, moderniseren, uitbreiden en mechaniseren (nieuwe ovens en grote graafmachine). Ook werden voor de werknemers werkmanswoningen gebouwd in de nabijheid van het bedrijf (1890-1899). In 1911 stonden de terreinen volledig blank.

Steenbakkerij Truyts, Werklieden oven, 1911		Rollover Image: de grote overstroming van 1911

In 1919 wordt het bedrijf verkocht aan E. De Bruyn, die gedurende 42 jaar als steenbakker actief blijft, tot 1961.

In de goede jaren werden in het bedrijf 50 tot 75 personen tewerkgesteld. De laatste jaren ging het echter bergaf en daalde het personeelsbestand tot 30. Die achteruitgang was ongetwijfeld toe te schrijven aan het feit dat het bedrijf al die 42 jaren nagenoeg onveranderd was gebleven, dat er dus nauwelijks investeringen en moderniseringen waren gebeurd.

Ter illustratie een slideshow met foto's uit de laatste jaren van steenbakkerij De Bruyn.

In 1961 trok E. De Bruyn zich terug uit het steenbakkersbedrijf en verkocht de praktisch onveranderd gebleven gebouwen, oven en "logiën" (droogschuren) aan E. De Bie (die er vermoedelijk een financiële strop aan overhield). De jaren van de steenbakkerij waren geteld en einde 1968 werden de activiteiten stopgezet. Het oudste bedrijf van Kontich moest uiteindelijk de plaats ruimen voor de aanleg van de E10 (nu E19). In de jaren 1970-1971 werd alles opgeruimd en was de Kontichse jeugd een geapprecieerd speelterrein kwijt. De oude steenbakkerijterreinen werden grotendeels ingericht als KMO-bedrijvenzone Satenrozen.

Slideshow van de vervallen bedrijfsgebouwen van de steenbakkerij, vlak vóór de afbraak.

Na de Eerste Wereldoorlog kreeg de steenbakkerij De Bruyn er korte tijd een buur/concurrent bij: de "Briquetterie Moderne".

Dit was een heel vernuftige en waarschijnlijk zelfs experimentele volledig gemechaniseerde steenbakkerij met een reusachtig rond stalen gebouw. Daarin bevond zich een indrukwekkende stalen molen die een massa stenen ronddraaide door een oven. Helaas werd de cirkel door de grote temperatuurverschillen vervormd tot een ovaal. Daardoor ontstonden storingen in het bewegingsmechanisme en werd de kostbare installatie na een paar jaar onbruikbaar. De firma ging over kop en in 1922-1923 werden de activiteiten stopgezet.

In 1925 werd heel het eigendom openbaar verkocht en aangekocht door de “Aciéries Anversoises”, een Antwerpse staalfabriek in volle bloei die uitbreiding zocht. Het ronde gebouw werd afgebroken en er verscheen een immense fabriekshal met een laad- en losstation: waar nu de expressweg ligt naar Reet, lag toen immers de spoorlijn die van Kontich-Kazerne via Kontich-Dorp naar Boom en verder liep. Een aftakking verbond ze met de fabriek. (Zie positie van ringoven en spoorlijnaftakking op de notariële affiche.)

De "Aciéries Anversoises" te Kontich (1928)

Op deze oude foto zie je René, één van de drie gebroeders Geerts, die eigenaar waren van de indrukwekkende staalgieterij op de achtergrond. Er werkten toen tussen de 160 en 200 arbeiders. De hopen schroot waartussen hij met zijn dochter poseert, werden gesmolten om weer afgewerkte producten te vervaardigen die o.m. werden gebruikt in scheepsbouw, brouwerijen, steenkoolmijnen en auto-industrie.

Tijdens de crisis in de jaren dertig gingen de zaken achteruit, maar tijdens de oorlog werd de productie weer opgedreven dankzij een financiële injectie van Krupp. Reden waarom het bedrijf na de oorlog onder sekwester geplaatst werd…

In 1958 werd heel de boel gekocht door A. Moorkens: de kleine NSU-Prinz werd er geassembleerd en later ook de eerste BMW-modellen. Zie het artikel in De Autogids "Nostalgie / Wist je nog? Dat er in Kontich ooit een BMW-fabriek stond?" De BMW-assemblage werd stopgezet in 1972. Moorkens keek dan naar het oosten en sloot een distributiecontract met Mitsubishi (Japan) en uiteindelijk met Hyundai (Zuid-Korea).

Bouwbedrijf COSIMCO (2010)		Autokerkhof CESAR, ca 1970

Een ander deel van het terrein werd ingenomen door het autokerkhof en daarna het stockhuis van César (Engels) en zijn familie. Zij woonden in het huis dat er al stond in de tijd van de steenbakkerij. Momenteel is er het algemeen bouwbedrijf COSIMCO gevestigd.

*         *

*

Op de luchtfoto uit 1971 is de ligging van de steenbakkerijen aangeduid. Het tracé van de spoorlijn Antwerpen-Kontich-Boom evenals dat van de aftakking naar de ringoven van de Briquetterie Moderne (en van de Aciéries Anversoises) is nog goed te volgen. Ook de kleiput van steenbakkerij De Bruyn is nog goed te herkennen.

Op de luchtfoto uit de jaren 1979-1990 zie je de snelweg E19 met afrit 7 (Kontich) en de N171 of Expresweg die het tracé van de vroegere spoorlijn volgt. Ook het tracé naar de ringoven van de Briquetterie Moderne en van de Aciéries Anversoises is nog steeds te herkennen. De overige sporen van de steenbakkerijen zijn uitgewist.

*         *

*

De jonge dame op de oude foto van de "Aciéries Anversoises" is Marguerite Geerts, de moeder van Jules Beernaert. Deze laatste las in de krant het artikel over het verschijnen van het eerste nummer van ons tijdschrift Reineringen en nam contact op met ons. Op basis van foto’s en archiefstukken in zijn bezit kon ons medelid Paul Wyckmans de geschiedenis van de staalgieterij in Kontich reconstrueren. Het verhaal werd gepubliceerd in drie afleveringen in ons tijdschrift Reineringen, jaargang 1, nummers 2010/3, 2011/1 en 2011/2. (Klik op het nummer en je bekomt de digitale versie van het nummer dat je kan doorbladeren en er het verhaal van de staalgieterij lezen..)

Tekst en foto's: Frank Hellemans en Paul Wyckmans van de Koninklijke Kring voor Heemkunde van Kontich, m.m.v. Jules Beernaert uit Zandhoven, kleinzoon van René Geerts en met aanvullingen over de steenbakkerijen door Guido Pede. Foto's steenbakkerij De Bruyn vóór de afbraak: dank aan het Ministerie Openbare Werken. Luchtfoto's: Vlaamse Gemeenschap, Geopunt Vlaanderen.
Uit KONTICH WAARLOOS Hier en Nu, januari 2011.

En vind HIER de lijst van alle artikelen Kontich-Waarloos Vroeger en Nu.

Zoeken in onze website