Wist je dat hoefsmid een bedreigd beroep is? En wist je dat er nog nooit zoveel paarden in België zijn geweest als vandaag? En weet je wat een travaille is? En weet je, tot slot, welke paardenkoers de oudste van ons land is?
Een inleiding vol vragen in een rubriek die meestal antwoorden probeert te geven over het culturele erfgoed van onze gemeente.
Maar laten we beginnen bij de eerste twee vragen.
Er zijn inderdaad nog nooit zoveel paarden in ons land geweest als de dag van vandaag. Maar het gaat uiteraard om een ander soort paarden dan wat onze (over)grootouders ervoeren. De enige boerenpaarden die je nu nog ziet, zijn paarden die worden gefokt om wat ze zijn en niet meer voor wat ze deden, namelijk voor levende tractor spelen. En alle andere paarden worden voor en in alle mogelijke andere (ontspannings)omstandigheden gebruikt.
In de gouden gids zijn er dan maar 313 hits voor hoefsmid. Veel zeg je? Als je weet dat er in ons land meer dan 300.000 paarden zijn, dan krijgt dat getal toch een andere dimensie. Een knelpuntberoep dus.
En een travaille, of in het Kontichs travulle, is een soort houten kooi, waar een paard werd ingezet, of zelfs geklemd, om het te beslaan. Dit werkte makkelijker, vooral bij onrustige paarden. Zo’n travulle werd in ieder geval gebruikt in het mannenwerkhuisje van het Altenaklooster aan de Edegemsesteenweg.
Maar eigenlijk willen we het hier hebben over de paardenkoers van Kontich. Dat dit een oude bedoening is, zullen de meesten wel weten. Maar hoe oud?
Wel, voor zover we kunnen vaststellen werden de eerste koersen gehouden in het jaar 1795, volgens de toenmalige Franse telling in de maand Messidor van het jaar III. Dit jaar (2017) precies 222 jaar geleden. Om even de tijd te schetsen: Frankrijk annexeert de Oostenrijkse Nederlanden, de 26-jarige Napoleon slaat in Parijs een royalistische opstand neer en Joseph Haydn voltooit zijn laatste symfonie.
Zo lang geleden dus. Precies 52 jaar voor de eerste steeple chase over de Gaverbeek in Waregem werd gehouden. Ooit waren er in ons dorp meer dan 6000 kijklustigen op de drafrennen.
Met andere woorden: een hele brok volksvermaak die doorheen de Franse en de Nederlandse tijd tot op de dag van vandaag wordt volgehouden. Ook al zien de paardenkoersen er nu enigszins anders uit en leken ze soms wel bedreigd in hun voortbestaan.
Toch zou het zonde zijn om dit stukje historisch immaterieel erfgoed teloor te laten gaan. Om dat te verhinderen moeten we echter de handen aan de ploeg slaan en de koersen in ere te herstellen. Dit jaar gebeurt het al zeker door er een feestelijke editie van te maken.
De aangespannen drafrennen vinden dit jaar op 11 juli aan de Groeningenlei plaats. Aangespannen draf, dat betekent dat de paarden een sulky, een vreemdsoortig karretje waarop de jockey zit, achter zich aan trekken en uitsluitend in draf mogen lopen. Anders worden ze gediskwalificeerd.
Maar er is natuurlijk meer nodig dan deze feestelijke editie van 222 jaar paardenkoers om het spektakel definitief te redden. En daartoe heeft de Gemeentelijke Erfgoedraad al in 2014 de gemeenteraad geadviseerd om de koersen in een breder kader te steunen.
Wat betekent dit? Het is de uiteindelijke bedoeling om de paardenkoersen in te schrijven op de Vlaamse lijst van immaterieel erfgoed. De inschrijving op die inventaris kan gebeuren volgens de criteria die onder meer door UNESCO zijn bepaald.
Iedereen zal wel weten dat die organisatie wereldwijd monumenten en landschappen beschermt (in Antwerpen o.a. Plantin-Moretus), maar er bestaat ook een lijst van waardevolle immateriële zaken. Zo werd vorig jaar nog de Belgische biercultuur op de lijst ingeschreven, maar je vindt er ook de garnaalvissers uit Oostduinkerke, het carnaval van Aalst of het beiaardspelen op terug.
Nu, de lijst van UNESCO is natuurlijk wel te hoog gegrepen. En we moeten in deze onderaan beginnen. Dat wil zeggen dat een aanvraag op de Vlaamse lijst (op www.immaterieelerfgoed.be vind je terug wat er allemaal in Vlaanderen wordt erkend) een eerste stap is.
juli 1945 - Gedeeltelijk in het Engels opgestelde affiche ten behoeve van de op dat moment aanwezige Engelse soldaten…
Om het evenement in te schrijven moeten onze paardenrennen echter wel aan een aantal criteria voldoen. Het doel is echter om onze paardenkoersen te borgen. Dit relatief nieuwe begrip houdt in dat we zorg moeten dragen voor ons verleden met het oog op de toekomst binnen een kader van historisch besef.
Ons Nederlandse borgen is een synoniem voor het Engelse safeguarding en het Franse sauvegarder. In die woorden zie je duidelijk de twee werkwoorden redden en bewaren. En daar draait het natuurlijk om.
Kunnen we een gebeurtenis die het al 222 jaar volhoudt zo maar laten teloorgaan? Neen, natuurlijk niet. Wel in tegendeel, we moeten ervoor zorgen om die happening helemaal terug op de kaart te zetten in het kader van ons eigen verleden. En het zal onze gemeente uiteindelijk alleen maar prestige en meer bezoekers opleveren.
Kontich heeft net de titel gekregen van erfgoedgemeente. Zou het niet mooi zijn als eerste erfgoeddaad werk te maken van de borging van onze paardenrennen?
Maar voor het zover is, we gaan met zijn allen naar de paardenkoersen dit jaar! En waarom niet eens vijf euro op een paard verwedden? Of je speciaalste hoed opzetten om je dorpsgenoten te verrassen. Het kan allemaal.
En vergeet niet: wij zijn de oudste en dat willen we blijven.
Paardenkoersen in de jaren 1980
En proef hier met een kort filmpje de sfeer van de Kontichse paardenkoersen
van enkele jaren vóór de Tweede Wereldoorlog
Tekst: Paul Catteeuw van de Koninklijke Kring voor Heemkunde; foto's & films: Koninklijke Kring voor Heemkunde Kontich & internet.
Uit het Informatieblad van de gemeente Kontich, juli 2017.
In de gouden gids zijn er dan maar 313 hits voor hoefsmid. Veel zeg je? Als je weet dat er in ons land meer dan 300.000 paarden zijn, dan krijgt dat getal toch een andere dimensie. Een knelpuntberoep dus.
Zo lang geleden dus. Precies 52 jaar voor de eerste steeple chase over de Gaverbeek in Waregem werd gehouden. Ooit waren er in ons dorp meer dan 6000 kijklustigen op de drafrennen.
Maar er is natuurlijk meer nodig dan deze feestelijke editie van 222 jaar paardenkoers om het spektakel definitief te redden. En daartoe heeft de Gemeentelijke Erfgoedraad al in 2014 de gemeenteraad geadviseerd om de koersen in een breder kader te steunen.
juli 1945 - Gedeeltelijk in het Engels opgestelde affiche ten behoeve van de op dat moment aanwezige Engelse soldaten…
